Bipolyar affektiv pozuntu - manik, hipomanik və depressiv kimi şərtlər şəklində özünü göstərən psixi pozğunluqdur.
Kəskin başlanğıcdan sonra remissiya və relapsın təkrarlanan mərhələləri ilə xarakterizə olunur. Ən uzun epizodlar bir neçə həftədən üç-altı aya qədərdir. Adətən, bipolyar pozğunluqda maniya və depressiya epizodları bir-birini əvəz edir, lakin əksər xəstələrdə bu hallardan biri “hakimiyyət təşkil edir”. Yalnız bir azlıqda hər dövrədə maniya və depressiya növbəsi var, əsasən biri və digəri müəyyən dərəcədə üstünlük təşkil edir. Həmçinin də belə olur ki, bəzi xəstələr həyatı boyu yalnız bir neçə dəfə nadir epizodlarla qarşılaşırlar, digərləri isə sürətli sikl formalarını yaşayır (adətən il ərzində dörddən çox baş verən epizodlar hersab olunur).
Xəstələr intihara cəhd edə və ya intihar edə bilər. Bipolyar pozğunluğu olan xəstələrdə həyat boyu intiharın yayılması əhalinin qalan hissəsinə nisbətən ən azı on beş dəfə yüksək olduğu təxmin edilir.
Bipolyar pozuntunun klassifikasiyaysı
Bipolyar pozuntunun I tipi:
Ən azı bir tam (yəni normal sosial və peşə funksiyasını pozan) manik epizodun və təkrarlanan depressiv epizodların olması ilə müəyyən edilir. Bipolyar pozuntunun I tipi-xəstənin daimi maniya, yəni həddindən artıq həyəcan, həvəsli uyğunsuz davranış, manik psixoz, eləcə də ağır depressiya ilə üzləşdiyi bir vəziyyətdir.
Bipolyar pozuntunun II tipi:
Ən azı bir hipomanik epizod olan, lakin tam manik epizod olmadan ağır depressiv epizodların olması ilə müəyyən edilir. II tip bipolyar pozuntu qısa müddət ərzində hipomaniya ilə, sonra isə dərin depressiya dövrləri ilə xarakterizə olunur.
Hipomaniya-daha az aktiv təzahürləri olan pre-manik vəziyyətdir. Hipomaniya çox qısa müddətə - bir neçə gündən bir neçə saata qədər davam edir, buna görə də bəzən xəstələr onları hiss etmirlər.
Manik epizod
Manik epizod ≥ 1 həftə davam edən və ən azı 3 əlavə əlamətlə ardıcıl yüksələn, genişlənən və ya əsəbi əhval-ruhiyyə, enerji və ya davamlı artan məqsədyönlü fəaliyyət kimi müəyyən edilir:
- Şiddətli heysiyyət və ya əzəmət aldatmaları
- Yuxu ehtiyacının azalması
- Həmişəkindən çox danışmaq (danışıqlıq)
- Fikir və ya düşüncələrin “uçuşu”
- Fikirsizlik
- İşgüzar fəallığın artması
- Xoşagəlməz nəticələr riski yüksək olan fəaliyyətlərdə həddindən artıq iştirak (həddindən artıq alış aktivliyi, ağılsız pul investisiyaları)
- Manik pozğunluğu olan xəstələr mümkün təhlükələrə məhəl qoymadan müxtəlif riskli fəaliyyətlərdə (qumar, təhlükəli idman, azğınlıq) aktiv, həddindən artıq və impulsiv şəkildə iştirak edə bilərlər
- Simptomlar o qədər şiddətlidir ki, onlar əsas fəaliyyətlərini (iş, məktəb, məişət) həyata keçirə bilmirlər. Ağılsız investisiyalar, artan xərclər və digər şəxsi üstünlüklər düzəlməz nəticələrə səbəb ola bilər.
- Manik epizodda xəstələr enerjili və parlaq və ya rəngarəng geyimdə ola bilər və tez-tez sürətli, davamlı nitq axını ilə səlahiyyətli bir davranışa sahib ola bilərlər. Xəstələrdə səs oxşarlığına görə söz birləşmələri ola bilər.
- Bu vəziyyətdə olan xəstələrin diqqəti asanlıqla dağılır, daim bir mövzudan digərinə keçirlər. Bununla belə, xəstələr özlərini ən yaxşı psixi vəziyyətlərində hiss edirlər.
- Özünütənqidin olmaması və işgüzar fəallığın artması tez-tez obsesif davranışın inkişafına gətirib çıxarır ki, bu da təhlükəli birləşmə ola bilər.
- Şəxslərarası konfliktlər xəstələrdə onların haqsız olaraq təqib edildiyi hissinin yaranmasına səbəb ola bilər. Nəticədə xəstələr özləri və ətrafdakılar üçün təhlükə yarada bilərlər. Aktiv zehni fəaliyyət düşüncə yarışı və ya ideyaların uçuşu kimi özünü göstərir.
Manikal psixoz
Manik psixoz, şizofreniyadan ayırd etmək çətin olan ağır psixotik simptomları olan pozğunluğun ən diqqət çəkən formasıdır. Xəstələrdə təqib xəyalları, bəzən halüsinasiyalar inkişaf edə bilər.
- Fəaliyyət səviyyəsi nəzərəçarpacaq dərəcədə artır; xəstələr qaçıb qışqıra, söyüş söyə və ya mahnı oxuya bilərlər.
- Əhval-ruhiyyənin labilliyi, tez-tez qıcıqlanma ilə artır. Aydın bir delirium (delusional maniya) ardıcıl düşüncə və davranışın tamamilə itirilməsi ilə inkişaf edə bilər.
Hipomaniakal epizod
Hipomani epizod-bir epizod dörd gündən çox davam edən (və xəstənin davranışı normal, qeyri-depressiv vəziyyətdəki davranışdan kəskin şəkildə fərqlənir) və maniya təsvirində sadalanan üçdən çox əlavə simptomu ehtiva edir.
- Hipomanik dövrdə əhval-ruhiyyə yaxşılaşır, yuxuya ehtiyac azalır və psixomotor aktivlik sürətlənir.
- Bipolyar depressiyada psixotik xüsusiyyətlərə nisbətən daha çox rast gəlinir nəyin ki monopolyarda.
Qarışıq epizod
- Epizod zamanı əksər günlərdə üçdən çox depressiv əlamət varsa, manik və ya hipomanik epizod qarışıq adlanır.
- Bu tip pozuntuların diaqnozunu qoymaq çox vaxt çətindir və daimi siklik vəziyyətin arxasında gizlənə bilər; proqnoz tam manik və ya hipomanik vəziyyətdə olduğundan daha pisdir.
- Qarışıq epizodlar zamanı intihar riski xüsusilə yüksəkdir.